مطالعۀ تحلیلی نقوش‌ گیاهی بر آبگینۀ سدۀ پنجم و ششم هجری ایران

سلجوقیان طایفه‌ای از ترکمانان‌غز بودند که پایان حکومت آن‌ها به دست خوارزمشاهیان انجام گرفت. آثار این دوره از شاهکارهایِ هنر دوران اسلامی محسوب می‌شود، از جملۀ این آثار هنرِ آبگینه می‌باشد که شیوۀ تزیین و ساخت آن‌ها، این هنر را در جایگاه ویژه‌ای قرار داده است. در تزئین این آثار، از نقوش هندسی، حیوانی، نوشتاری، انسانی و گیاهی استفاده شده است. هدف از پژوهش پیش‌رو، تمرکز بر شناساییِ نقوش گیاهی این دوره و مشخّص‌ شدن پرکاربردترین نقش گیاهی مورد استفاده است. از این‌رو، پژوهش حاضر در پیِ‌پاسخ به دو پرسش می‌باشد؛ الف. نقوش گیاهی مورد استفاده بر آبگینۀ سلجوقیان کدامند؟ ب. پرکاربردترین نقش گیاهی در این دوره چیست؟ این پژوهش به ‌روش تاریخی، با رویکردی توصیفی-تحلیلی و استناد به ‌منابع کتابخانه‌ای به‌ سرانجام رسیده است. در این مقاله در مجموع 54 اثر به عنوان جامعه پژوهش تعریف گردیده که از این میان تعداد 42 آبگینه به روش نمونه‌گیری قضاوتی به‌عنوان نمونه تحقیق انتخاب و تجزیه و تحلیل شده است. نتایج پژوهش گویای آن است که نقوش گیاهی بکار رفته بر روی آبگینۀ سلجوقیان شامل نقش: گل، اسلیمی، میوه، برگ، غنچه، پیچک و قرارگیری نقوش گیاهی در کنار نقوش هندسی، حیوانی و نوشتاری می باشند. همچنین مشخّص گردید که بیشترین نقش گیاهی مورد استفاده، نقش گل‌ها می‌باشند که با شکل‌های متنوع اجرا شده است. علاوه بر این بیشترین رنگ مورد استفاده در تزیین آبگینه‌ها، رنگ سبز با طیف‌های متنوع و در بخش شیوۀ اجرا و ابزار تزیینات، بیشترین شیوۀ اجرا استفاده از روش دمیده در قالب بوده است.